Według Encyklopedii PWN, pojęcie egzystencjalizmu (łac. „existentia”) oznacza zjawisko kulturowe oraz współczesny, niejednolity kierunek filozoficzny. Egzystencjalizm bada oraz analizuje więc miejsce i rolę człowieka w świecie oraz jego indywidualną egzystencję. Filozofowie, którzy zajmowali się tym pojęciem i nurtem filozoficznym stawiali sobie pytania: „kim jest człowiek?”, „co to znaczy być?”. Filozofia egzystencjalizmu związana była również z przekonaniem, iż od narodzin człowiek skazany jest na samotność.
Podział egzystencjalizmu
Egzystencjalizm można podzielić na dwa nurty w filozofii:
- teistyczny, którego przedstawicielami byli: E. Levinas, M. de Unamuno, Karl Jaspers oraz Gabriel Marcel (który to jako pierwszy wprowadził pojęcie egzystencjalizmu),
- ateistyczny, którego przedstawicielami byli: M. Heidegger, Jean Paul Sartre i Albert Camus.
Egzystencjalizm teistyczny
Egzystencjalizm teistyczny polega na tym, iż człowiek, dzięki wierze i miłości, ma możliwość osiągnięcia autentycznej egzystencji oraz wyzwolić się z absurdu związanego ze swoim istnieniem. Według Agnieszki Krawczyk, która to opracowała w swoich dziełach epokę dwudziestolecia międzywojennego, poprzez miłość do drugiego człowieka możemy współodczuwać, zamienić „ja” na „my”, obdarzyć kogoś zaufaniem, przez co stajemy się już istotą mniej indywidualną, bo związaną z drugą osobą. Z kolei, dzięki wierze w Boga czy inny Absolut, człowiek może zaangażować się w świat, wyzwolić się z absurdu.
Egzystencjalizm ateistyczny
Egzystencjalizm ateistyczny, który był bardziej popularny, utwierdzał w przekonaniu jego wyznawców, iż ludzka egzystencja nie ma żadnego celu. Filozofowie tego nurtu wierzyli, że narodziny człowieka są po to, by mógł umrzeć (tak, jak śpiewa w swojej piosence „Born to die” Lana Del Rey). Twierdzono, iż ze względu na brak istnienia jakiegokolwiek Absolutu, człowiek sam musi być odpowiedzialny za swój los i życie. Egzystencjalizm ateistyczny uświadamiał, że ludzie to kruche istoty, które nie mogą nikomu ani w nic wierzyć, przekonywał, iż życie jest absurdem.Według Camusa i Sartre’a, egzystencja człowieka polega na stałym dokonywaniu wyborów. Wierzyli oni również, iż ludzie powinni buntować się przeciwko złu otaczającemu ich ze wszystkich stron, aby walczyć z absurdem.
Egzystencjalizm – na jakie czasy przypadała ta filozofia?
Egzystencjalizm narodził się jako reakcja ludzi na to, co działo się w XX wieku. Był to okres międzywojenny, czas panowania nowych ustrojów politycznych takich, jak totalitaryzm, który ograniczał wolność człowieka. Zaczęły się wówczas rozwijać technologie, badania naukowe, mniej mówiło się o Bogu, niż dotychczas. Ludzie żyjący w tych czasach nie wiedzieli komu wierzyć, stąd idea alienacji i wyobcowania człowieka. Co więcej, egzystencjalizm ateistyczny był odpowiedzią na to, co działo się z ludźmi podczas wojny – zaczęli zastanawiać się, po co żyć, gdzie jest Bóg, itd.
Najważniejsi filozofowie egzystencjalizmu wraz z ich dziełami
Filozofowie egzystencjalizmu ateistycznego:
- Martin Heidegger, którego dzieło „Bycie i czas”, wydane w roku 1927, zapoczątkowało nurt egzystencjalizmu. Filozof ten krytykował postępy w cywilizacji naukowo-technicznej oraz myśl oświeceniowej.
- Jean Paul Sartre, który stanowił dość kontrowersyjną postać, jednak mocno utożsamianą z ową filozofią. Jego dziełami filozoficznymi są: „Byt i nicość” (wydana w 1943 roku), „Drogi wolności” oraz „Egzystencjalizm jest humanizmem (wydana w 1946 roku).
Filozofowie egzystencjalizmu teistycznego (inaczej chrześcijańskiego):
- Emmanuel Lévinas, który stworzył dzieła takie, jak: „Całość i nieskończoność” (wydana w 1961 roku) oraz „Czas i inny” (wydana w 1979 roku).
Podsumowanie – główne założenia egzystencjalizmu
Głównymi założeniami, wyznaczniki tej filozofii są założenia:
- człowiek od narodzin wrzucony w świat, osamotniony, wyalienowany,
- życie człowieka jest absurdalne,
- należy się buntować przeciwko złu (np. systemom politycznym),
- egzystencjalizm skupia się na tym, kim jest człowiek, na jego indywidualności.
Egzystencjalizm ateistyczny – najbliższy memu sercu.